Królowa składająca jaja
Nowo założone mateczniki ratunkowe i opiekujące się nimi robotnice
Mateczniki ratunkowe
Młoda matka opuszczająca swoją komórkę
Krótki film o lotach godowych…
Królowa , matka pszczela
Centrum każdego roju stanowi królowa matka. Jest to jedyna płodna samica w społeczeństwie pszczelim. Jej organizm a ściślej gruczoły żuwaczkowe wytwarzają tzw substancję mateczną, która scala członków rodziny pszczelej i pozawala robotnicom odczytać stan zdrowia królowej. Robotnice będące stale w tzw świcie matki nieustannie liżąc ją rozprowadzają feromony w całym roju. Dzięki temu w ciągu kilku godzin do każdej robotnicy w roju, liczącym czasem 100 tys. robotnic, dociera sygnał jaki jest stan matki roju. To z kolei determinuje zachowania pszczół, pracę oraz wydzielanie innych feromonów- swoistych hormonów kolonii.
Orszak królowej pszczół…
Matka pszczela otoczona jest zwykle wianuszkiem młodych produkujących mleczko pszczele robotnic. Karmią one matkę wysokobiałkowym pokarmem pozwalając u niektórych lini pszczół na produkcję nawet do 4000 jaj na dobę . Ilość ta stanowi dwukrotność masy samej matki! Jedynie w czasie zimy matka karmiona jest miodem przez co jej organizm zaprzestaje produkcji jaj w tym nieprzychylnym życiu okresie.
Często zadawane jest pytanie w jaki sposób pszczoły wybierają królową. Odpowiedź jest dość skomplikowana i przewrotna za razem. Każda robotnica oraz matka pszczela rodzi się jako larwa z takiego samego zapłodnionego jaja, równo po 3 dniach od złożenia go w komórce. Przez pierwsze 3 dni życia po wykluciu wszystkie larwy otrzymują jako pokarm mleczko pszczele. Larwy przeznaczone jednak na robotnice z każdym kolejnym dniem otrzymują mniej mleczka i w 4 dniu karmione są już tylko mieszaniną pyłku z miodem. Jest to pokarm pożywny jednak wielokrotnie gorszej jakości i przyswajalności niż mleczko pszczele. Dlatego larwy karmione miodem i pylkiem od 3 dnia życia kończą swój rozwój jako robotnice. Matki pszczele są inaczej traktowane. Przez całe ich życie larwalne otrzymują mleczko pszczele, które nie tylko jest źródłem najlepszego pożywienia, ale też spełnia funkcję hormonalną. Dlatego larwy tak karmione przeistaczają się w pełni rozwinięte samice – przyszłe królowe.
Pszczoły wychowują nowe matki w 3 sytuacjach.
a) Najbardziej oczywistą jest chęć rozmnażania rodziny. Otórz pszczoły nie mogą podzielić roju na dwie częsci bez podziału matki. Oczywiście nie jest możliwe fizyczne jej podzielenie, natomiast wychować jest stosunkowo prosto z każdego składanego w olbrzymich ilościach jaj. Gdy w ulu panuje duże zageszczenie , wysoki poziom co2 , panuje bezrobocie i jest dużo pokarmu to robotnice masowo odżywiają się mleczkiem pszczelim , karmia się nim nawzajem oraz zajadają się miodem i pyłkiem. W krótkim czasie zapada decyzja hormonalna o założeniu tzw. miseczek matecznikowych czyli specjalnych pionowo w dół skierowanych komórek na brzegu plastów. Jeśli bezrobocie trwa nadal matka pszczela zmuszana jest do złożenia jaj do tych komórek. Zapoczątkowuje to tzw. proces rójki u pszczół. Złożone jaja oblewane są obficie mleczkiem pszczelim i wylegające się larwy są odrazu bardzo dobrze odżywione. Następnie komórka jest powiększana ku dołowi a rosnąca larwa przeistacza się wkrótce w nową królową. Zanim to się stanie stara wraz z połową robotnic opuszcza ul ustepując miejsca młodej. Matki wyhodowane w ten sposób są zwykle duże i dorodne, nie mogą przecisnąć się przez kratę odgrodową (krata ta oddziela część ula z miodem od części gdzie matka może składać jaja).
Zazwyczaj pszczoły zakładają kilka takich komórek i pielęgnują kilka królowych. Najczęściej jednak pierwsza , która się wylęga zabija pozostałe będące jeszcze w stadium poczwarki. Gdyby jej matka – stara królowa znajdowała się w ulu to doszłoby do walki i młoda zawsze wygrywa detronizując i zabijając swoją matkę.
b) Z wiekiem matka pszczela staje się coraz bardziej podatna na choroby i składa mniej jaj. Robotnice wyczuwając zmiany w składzie tzw substancji matecznej wydzielanej przez matkę gdyż w ten sposób odbierają jej stan zdrowia. Gdy wykryją ,że matka jest chora zakładają tzw mateczniki cichej wymiany czyli w podobny sposób jak powyżej hodują nową matkę. Ta po przeistoczeniu się w królową odmiennie niż matka rojowa nie walczy ze swoją starą i chorą matką. W ulu pozostają dwie królowe do czasu naturalnej śmierci wiekowej lub chorej królowej. Sposób ten nazywany jest cichą wymianą matki. Cichą gdyż pszczoły nie zdradzają swoim zachowaniem ,że dzieje sie coś niezwykłego i bardzo łatwo ten stan rzeczy przeoczyć hodowcy. Pszczoły mogą uznać ,że matka jest chora niekoniecznie tylko gdy taka jest. Zdarza się ,że po wymianie matki na inną z innej rasy pszczołom nie pasują feromony i uznają ją za wadliwą. Uparcie mogą dążyć wtedy do jej cichej wymiany. Często z jej własnych jaj.
c) Czasem zdaża się ,że matka ginie nagle. Pszczoły spieszą się wówczas i przerabiają na mateczniki zwykłe komórki plastra z larwami 3 dniowymi, są to larwy słabo odżywione ale jeszcze zdolne stać się królowymi. Wybierają stosunkowo stare larwy gdyż tym sposobem zyskują na czasie. Wychowują z nich kilka tzw matek ratunkowych, z których w wyniku walk jedna zastąpi zmarłą tragicznie poprzednio królową. Poprzez pośpiech i złe odżywienie matki takie są często małe i łatwo przeciskają się przez kratę odgrodową. Pszczołom to nic nie przeszkadza, gdyż mała matka wg nich również świetnie się sprawdzi. Pierwotnie pszczele rodziny były mniej liczne niż obecnie. Dlatego też pszczoły biologicznie nie przeceniają jej wielkości (płodności) ponad zdrowie i szybkość posiadania. Pszczelarze używają ich tylko w ostateczności. Są mniej płodne od rojowych i tych z cichej wymiany, są również trudniejsze w kontroli – ze wzgledu na złe odżywienie są na tyle małe ,że krata odgrodowa nie stanowi dla nich przeszkody i z wielką lubością ku rozpaczy pszczelarza potrafią składać jaja w części ula z miodem co uniemożliwia miodobranie aż do czasu wylęgu z takich plastrów wszystkich pszczół rozwijających się z tak złożonych jaj.
Matki pszczele potrafią dożywać 6 lat. W wieku 4-18 dnia po przeistoczeniu w dorosłą pszczołę lecą na lot nazywany weselnym podczas którego kopulują z 10-13 niespokrewnionymi trutniami. Po czym magazynują od nich nasienie na cały okres swojego życia, wylatują z ula tylko z rojem pszczół i nigdy już nie wykazują instynktu płciowego. Jeśli do ok.20 dnia swojego życia młoda matka nie spotka trutni w locie to zaczyna składać jaja niezapodnione a jej rodzina skazana jest na zagładę. Z jaj niezapłodnionych wylęgają się osobniki męskie czyli trutnie.
Okłębianie matek pszczelich
Zasadniczo proces okłębiania matki pszczelej jest związany z nieprzychylną reakcją pszczół na podanie obcej matki lub obecność dwóch matek w jednej rodzinie.
Polega na ciansym dociśnięciu ciał pszczół robotnic do matki ew. plastra pszczelego lub ściany ula w taki sposób by pszczoły żądlące nie miały do niej dostępu.
Dzięki takiemu oddzieleniu matki, od agresywnych robotnic lub innej królowej ,rodzina zyskuje czas na wymianę informacji hormonalnej oraz na podjęcie włąściewej decyzji czy i jaką matkę usunąć.
Choć okłębianie chroni matkę pszczelą i występuje natychmiast gdy robotnice wykryją ,że inna robotnica chce ją żądlić , to nie jest to sposób w 100% zabezpieczający. Zdarza się ,że pomimo okłebienia przeciska się ona bokiem i wtedy narażona jest na atak nieprzychylnych w stosunku do niej pszczół robotnic.
Z całą pewnością okłebianie jest wyrazem zagrożenia matki, natomiast samo w sobie jest zjawiskiem ochronnym w stosunku do niej nie zawsze skutecznym.
Rój pszczół osadzany w uliku mini plus. Od 1m : 30s filmu można posłuchać dźwięku nawołującej matki roju już po osadzeniu, dzwięk jest bardzo głośny.
Następnie pokazany jest proces okłębiania młodej matki pszczelej za wcześnie wypuszczonej z klateczki po wymianie starej.
Views: 49